Antalya’daki Teleferik Projesinde Skandal: Mühendislik Eksiklikleri Ortaya Çıktı

Teleferik inşaatı yapılırken, direğin statik hesaplarına dair analiz ve raporların eksik olduğu ortaya çıktı.

Antalya’da inşa edilen bir teleferik projesinde yaşanan ciddi mühendislik ve güvenlik sorunları, Türkiye Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) İnşaat Mühendisleri Odası Antalya Şubesi’nin düzenlediği basın toplantısıyla kamuoyuna açıklandı. Şubeden yapılan açıklamada, projenin teknik ve idari yönden ciddi eksiklikler içerdiği belirtildi.

Projede Temel Eksiklikler Şube tarafından hazırlanan rapora göre, yıkılan teleferik direğinin mühendislik çizimleri, kontrol eden kişinin unvanı, oda sicil numarası ve ıslak imzası olmadan hazırlanmış. Ayrıca, direğin statik hesaplarına dair analiz ve raporların eksik olduğu da belirtildi.

Raporda, projenin hangi standartlara göre yapıldığının belirlenemediği, Türkiye’de geçerli olan TS EN 13107-2015 şartnamesine uygunluk hakkında bir kaydın bulunmadığı ifade edildi. Bu şartname, insan taşıyan kablolu taşıma tesislerinde emniyet tedbirlerini belirler.

Yetki ve Sorumluluk Belirsizliği Şube, projeyi ve montajı üstlenen şirketin yetki ve sorumluluk paylaşımlarının da belirsiz olduğunu açıkladı. Ayrıca, kaza yerinde yapılan ilk tespitlerde, malzeme yetersizliği ve projelendirme eksikliği gibi temel sorunların bulunduğu belirtildi.

Kamu Güvenliği Riski Bu mühendislik eksiklikleri ve belirsizlikler, projenin kamu güvenliği açısından büyük risk taşıdığına işaret ediyor. TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası Antalya Şubesi, yetkililerin ve sorumlu şirketlerin hesap vermesini ve projelerin uygun şekilde değerlendirilmesini talep ediyor.

İŞTE O RAPOR

İnşaat Mühendisleri Odası Antalya Şubesi Tünektepe Teleferiği kazası teknik değerlendirme ön raporunun tamamında şu bilgiler yer aldı:

1. GİRİŞ

1.1. Konu:

Antalya Büyükşehir Belediyesi’ ne bağlı ANET A.Ş. uhtesinde bulunan, Antalya ili Konyaaltı ilçesi Sarısu mevkinde Sarısu Plaj ve Mesire Alanı ile Tünektepe Dağı zirvesi arası hizmet veren Tünektepe Teleferik Tesisinde, 14 Nisan 2024 Pazar günü bir kaza meydana gelmiştir. Teleferik Tesisine ait hat profiline göre; Alt İstasyondan (Sarısu Plaj Bölgesi) Üst İstasyona (Tünektepe Dağı) doğru 5 Numaralı Teleferik Sistemi Taşıyıcı direğinin üst kısmında meydana gelen kaza kırım neticesinde kopan parça kabine çarpmış ve kabin bütünlüğünün bozarak altının açılması sonucu içindeki yolcuların yere düşmesine neden olmuştur.

Direğin kopma doğrultusu dönüş yönünde olup alt istasyon istikametindedir. Direğin üst kısmından alt kısmına doğru 7,5 metre mesafede bulunan flanşlı birleşim eki kısmında gerçekleşen kopma nedeniyle direğin bütünlüğünü kaybettiği görülmüştür. Üst parça şeve doğru devrilmiş olup alt kısım temeli üzerinde sabit halde durmaktadır. Raporun konusu, ilgili kazanın İnşaat Mühendisliği hizmetleri açısından değerlendirilmesi ve kaza nedeninin araştırılmasına katkıda bulunmaktır.

1.2. Tesis Konumu:

Tesisin uydu fotoğrafı aşağıda verilmiştir.

1.3. Tesis Tanımı ve Teknik Bilgileri:

2017 yılında hizmete açılan Teleferik Tesisi, yatayda 1593,35 metre, düşeyde 599,57 metre, eğik uzunlukta 1706,40 metre mesafeyi ortalama %38 eğimle 9 adet direkle geçmektedir. Hızı 0 ile 5 m/sn arasında sonsuz değişken tanımlanmış, gidiş ve dönüş arası halat açıklığı 5,6 metre olup 8 kişilik 36 adet kabinli ve ayrılabilir klemenslidir. Alt İstasyonu Sarısu Plajı ve Mesire alanında, Üst İstasyonu Tünektepe Zirvesinde bulunmaktadır. Ana tahrik ve sürüş motoru üst istasyonda bulunup gergi yine bu istasyondadır. Alt İstasyon ise dönüş istasyonu olarak hizmet vermektedir. Taşıyıcı direkler geometrik olarak değişken kesitli (Konik) boru ve düz boru kesitlerin birlikte kullanılmasıyla teşkil edilmiş olup temel üzerinden belli yüksekliklere kadar 3 ayaklı (Tripod) yine sabit kesitli çelik tüp kesitlerden oluşturulmuştur. Direklerin bir kısmı dik, bir kısmı eğimlidir.

Kaza kırımın gerçekleştiği 5 numaralı direk tepeden itibaren ilk 7.5 metresi tek boru, kalan kısmı temele kadar 10 metre üç ayaklı çelik borudur. Direğin toplam boyu 17.50 metredir. Direk ayakları 3 adet betonarme kolon kafasına oturmakta ve bu kolon kafaları zeminde radye plak üzerine monolitik olarak bağlıdır. Direk yer düzlemine göre ve aşağı istasyon doğrultusunda 100 eğiktir.

2. Araştırma, İnceleme ve Gözlem

2.1. Hesap ve projeler:

Yıkılan 5 no’ lu direk mühendislik çizimleri STM Sistem Teleferik Montajı A.Ş antetlidir. Çizen, kontrol eden kişinin ünvanı, oda sicil numarası ve ıslak imzası yoktur. Yıkılan 5 no’ lu direk statik hesapları: ilgili direğe dair analiz, hesap raporunda bulunamamıştır.

2.2. Standart ve Şartnameler:

Projelerin hangi şartnamelere göre yapıldığına ilişkin bir kayıt yoktur. Bu direklerin yüklerinin, yük kombinasyonlarının, yapısal analizlerinin boyutlandırma ve detaylarının öncelikle ülkemizde geçerli olan;

TS EN 13107-2015 İnsan taşımak için tasarlanan kablolu taşıma tesisatlarının yapımında esas alınacak emniyet tedbirleri- İnşaat Mühendisliği İşleri şartnamesine uygun olarak yapılması ve bu şartname hükümlerini sağladığı görüldükten sonra hizmete alınması gereklidir. Tesisin projelendirme, imalat, montaj, kabul aşamalarının herhangi birinde bu şartnameye referans verilmemektedir.

Tesisin Ruhsatlandırılması aşağıdaki alıntılanan tebliğ kapsamında Makina ve Elektrik Mühendis odalarının oluşturduğu heyetler tarafından yapılmıştır. Tebliğ aşağıdadır.

İNSAN TAŞIMAK ÜZERE TASARLANAN KABLOLU TAŞIMA TESİSATININ RUHSATLANDIRILMASI, BAKIM VE İŞLETİLMESİNE DAİR TEBLİĞ (SGM : 2009/11)

Ancak Tesis Kabul veya Ruhsatlandırma aşamasında TS EN 13107 şartnamesinin sağlandığını gösteren bir belgeye rastlanmamıştır. Yıkılmış olan direklerin projelendirme aşamasında İnşaat Mühendisliği Hizmeti almadığı açıkça görülmektedir.

2.3. İşletme Bakım Kılavuzu:

Tesisin işletme ve bakımında kullanılmak üzere; Genel İşletme ve Servis Kullanma Kılavuzu isimli Ömür Erdem Taahhüt Sanayii ve Ticaret A.Ş tarafından 2016 yılında hazırlanmış bir doküman vardır. Ancak tüm dokümanda ilgili idare veya işletmeci onayı görülememiştir. Bu kılavuzun tesisin proje ve yapımını üstlenen firma tarafından hazırlanmış olması gerekir. Burada projelerde ve montajda ismi geçen STM Sistem Teleferik ve Montaj A.Ş ile İşletme ve Servis Kullanım Kılavuzunu hazırlayan Ömür Erdem Taahhüt Sanayi ve Ticaret A.Ş’ nin yetki ve sorumluluk paylaşımları anlaşılamamıştır.

Tesisin teknik işletmesi ve rutin bakımları güncel olarak ihale yoluyla Anet A.Ş. tarafından MEGA Tower A.Ş. isimli şirkete verildiği görülmüş ancak şirketin konuya hâkim yönetici ve teknisyenlerinin tutuklu olmaları nedeniyle işletme ve bakım hizmetlerinin burada bahsi geçen kullanım kılavuzunu esas alarak mı yürüttüğü teyit edilememiştir.

2.4. Kaza Yerinde Keşif:

İnşaat Mühendisleri Odası Antalya Şubesinde konusunda uzman inşaat mühendislerinden oluşturulan inceleme heyeti Cumhuriyet Savcılığının kaza bölgesine giriş yasağını kaldırmasını takiben 19 Nisan 2024 günü olay yerinde keşif yapmıştır. Keşifte yıkılan direk ve çevresinde detaylı inceleme, ölçüm, fotoğraf ve video çekimleri yapılmıştır.

2.5. Bulgular:

Yıkılan direğin, 3 kola ayrıldıktan sonra ki ilk bulonlu ek yerinden ayrıldığı ve vadi istikametinde ve hat doğrultusunda uzandığı görülmüştür. Bu da direği deviren kuvvetin hat doğrultusunda ve vadi tarafına doğru uygulandığını göstermektedir. Yerde yatan parçada bir bağlantı daha mevcuttur. Bu da tek borudan üç boruya geçiş birleşim noktası bulonlu bağlantısıdır. 24 adet M24 8.8 kalite bulonla yapılmış bağlantı hiçbir zarar görmemiştir. Kopan ek yeri bağlantısında, projesine göre 457 mm,ancak yerinde 508 mm çapında, 8 mm et kalınlığında boruların her birinde 12 adet M 16 8.8 kalite, tek somunlu bulonlar olduğu çizimlerden ve delik çaplarından anlaşılmaktadır. Ancak bu somunlar savcılık tarafından delil olarak toplanmıştır.

Ancak üç boruda, toplam 36 adet bulon deliği çevresinde, flanşlarda en küçük bir zedelenme, deformasyon, galvaniz bozulması tespit edilememiştir. Bulon ve somunların görülmesi halinde daha kesin kanaat oluşacaktır ancak ilk bakışta bu ek yerinde hem adet ve çap bakımından hem de projesizlikten kaynaklı bir yetersizlik olduğu düşünülmüştür.

3. Değerlendirme ve Sonuç:

Bir taşıyıcı sistemin çökmesi, kopması veya devrilmesi durumları çok kolay gerçekleşmez. Çünkü insan hayatı önemlidir; bu nedenle proje, malzeme, imalat ve montaj aşamalarında hep güvenli tarafta kalacak tedbirler ve uygulamalar esastır. Bir sistemin çökmesi veya kopması genellikle birden fazla kusurun art arda gelmesiyle oluşur. İncelediğimiz olayda da durum bu şekildedir.

Bir teleferik tesisi çok disiplinli bir çalışma ile kurulur. Bu örnekte taşıyıcı direklerin statik hesaplarını; konusunda uzman bir inşaat mühendisinin yapmadığı, hesapların uyulması gereken TS EN 13107 İnsan taşımak için tasarlanan kablolu taşıma tesisatlarının yapımında esas alınacak emniyet tedbirleri- İnşaat Mühendisliği İşleri şartnamesinden habersiz olarak, yapılan bazı analizlerin eksik ve yanlış olduğu, yıkılan direğe ilişkin herhangi bir hesap olmadığı görülmüştür.

Bu kaza durumu, havai hatların projelendirmesinde esas alınması gereken TS EN 13107- Madde 5 ve Madde 6 da belirtilmiş ve taşıyıcı konstrüksiyonların bu kaza durumunu da gözeterek hesaplanıp boyutlandırılmasında eksiklik bulunduğunu ortaya koymuştur. Bütün bu eksikliklere rağmen İnşaat Mühendisliği hizmeti almış yapısal bir elemandan beklenen davranış güç tükenmesi ve sünek davranış ilkeleri ile uyumlu olmasıdır. Kapasitesi üzerinde bir yüke maruz kalsa bile göçme mekanizması göçmeyi önceden haber veren şekilde sünek olmalıdır. Performansa Dayalı Yapısal Tasarım ilkesi bunu gerektirir ve şartnameler daima bu yönde tasarım ister.

Elektromekanik bilirkişi raporunda bahsedilen kablo ya da klem sıkışması ve ya makaraların kilitlenmesi nedeniyle ve sistemin tahrik gücüne devam etmesiyle; taşıyıcı direğe gelen ilave yatay ve düşey yükler, direkteki bağlantı ekinde bulon kapasitelerinin aşılarak kopmasına ve direğin bu bölümden kırılarak devrilmesine yol açmıştır.

Buradaki kopan bağlantı eki boruların flanşlı, bulonlu birleşim ekidir. Bu tür birleşimlerde, kesit tesirlerine göre birleşimin kapasite hesabında kaynak, plaka kalınlığı, profil ve bulon kapasite kontrolleri yapılmaktadır. Bu birleşimde bulonların kopma dayanımlarını aştığı, kaynakların ve flanş plakalarının ise henüz taşıma kapasitesine ulaşmadığı anlaşılmıştır. İlgili yönetmelikteki kaza durumlarına göre seçilen yük kombinasyonları neticesinde yapılacak analizde; kesit tesirleri bulunarak, birleşim kapasitesinin kontrolü yapılmalıydı. Ayrıca ilgili yönetmelik, ana taşıyıcı direklerin tüm tasarım yükleri altındaki yatay deformasyonunun elastik bölge içerisinde kalması gerekliliğini belirtmiştir. Direkler bu kaza durumundaki statik ve dinamik yüklere göre statik analiz ile kontrol edilmeli ve tasarım zarfı kombinasyonlarında yatay deformasyonları elastik bölgede kalarak, devrilmeksizin/kalıcı deformasyonlar oluşturmaksızın stabilitelerini korumalıydılar.Direk kafasının aniden kopması ve kopmayı gerçekleştirdiği bağlantının diğer bağlantılara göre zayıf olması, kopma bölgesinde bulunan flanşlarda bu tip bir zorlamaya rastlanmaması bu tespiti doğrular niteliktedir.

Ek olarak, hareketli yüklere maruz, malzemenin yorulma riski olan yapılardaki birleşimlerde ve özellikle çekme yüküne maruz elemanların bağlantı flanşlarında öngermeli bulon kullanılması; şartnamenin (Bkz TS EN 1993-3-1 Bölüm 6.4) açık hükmüdür. Direğin kırıldığı bölümdeki birleşim hem yorulmaya hem de eksenel çekme yüküne maruzdur. Buna rağmen, 5 no’ lu direk çizimlerinde, ön germeye ilişkin herhangi bir proje notu yoktur.

İnşaat Mühendisliği’nin ana faaliyet alanında bulunan ve tesisleri birbirine bağlayan ana taşıyıcı direklerin tasarımı gri alan olarak kalmış ve gerek kamu gerek özel işletmeler tarafından alışılagelmiş bir yanlış olarak devam etmektedir.

Teleferik Kazası Araştırma Komisyonu:

HÜSEYİN KEMAL DAL

İSMAİL AYDIN

SERKAN ÖZEN

SADULLAH KABAKUŞAK

HASAN ÜÇE

ÖZER GENCAY

ALİ TARKAN

YÜCEL ALP